Trưng bày Suiseki không chỉ là việc đặt một viên đá lên bàn, mà là nghệ thuật tạo nên một không gian giàu ý nghĩa, nơi thiên nhiên, nghệ thuật và tinh thần cùng hòa quyện. Ở trung tâm của không gian ấy là tokonoma, góc trưng bày mang tính biểu tượng trong văn hóa Nhật Bản. Tại đây, từng yếu tố: từ bonsai, tranh treo, lư hương cho đến bàn gỗ hay giá đỡ, đều góp phần làm nền, tôn vinh và khơi mở vẻ đẹp tinh túy của Suiseki. Khi tỷ lệ, chất liệu và ánh sáng đạt đến sự cân bằng, tokonoma trở thành một khung cảnh thiền tĩnh, nơi từng viên đá kể lại câu chuyện của núi non, sông biển và bầu trời.
Trong phần đầu tiên này, Đá Kiểng sẽ giới thiệu những nguyên tắc cơ bản và cách sắp đặt tinh tế, giúp bạn hiểu rõ hơn về nghệ thuật kiến tạo không gian trưng bày cho Suiseki.
Góc trưng bày (tokonoma)
Trong nghệ thuật trưng bày truyền thống Nhật Bản, một suiseki gần như luôn được đi kèm với một tác phẩm nghệ thuật khác, chẳng hạn như một cây bonsai, một tác phẩm cắm hoa Nhật Bản, một món đồ gốm hoặc sơn mài tinh xảo, một chậu cây cỏ, một lư hương, hoặc một bức họa treo. Những vật phẩm này thường được đặt trong tokonoma, một hốc tường lõm có chiều sâu khoảng 90 cm, chiều dài 1,8–2,7 m và cao hơn mặt sàn chừng 10 cm. Bề mặt của tokonoma được phủ bằng gỗ đánh bóng hoặc tatami, một loại chiếu được làm từ rơm và cói đan. Khi được trưng bày trong tokonoma, mỗi vật phẩm thường được đặt trên một chiếc bàn gỗ hoặc giá đỡ, với mặt đẹp nhất hướng về phía người xem.
Trên bức tường phía sau của tokonoma, một bức họa treo thường được treo chính giữa, với vật phẩm chính đặt ngay phía trước hoặc lệch sang một bên. Chủ đề của bức hình thường là một bài thơ viết bằng thư pháp Nhật Bản hoặc một bức tranh phong cảnh có liên quan đến suiseki và các vật phẩm khác trong không gian trưng bày. Bức họa và các tác phẩm nghệ thuật nên bổ trợ, chứ không được trùng lặp nhau. Khi nhìn tổng thể, chúng phải tạo thành một chỉnh thể giản dị, tĩnh lặng và hài hòa, phù hợp với mùa mà chúng được trưng bày.
Nhiều nhà sưu tập phương Tây thay thế bức họa Nhật Bản truyền thống bằng một bức ảnh, bản vẽ hoặc tranh in. Những năm gần đây, một số nhà sưu tập cũng đã thử nghiệm với hương trầm, nhạc nhẹ và ánh sáng màu để tăng thêm bầu không khí gợi mở.
Đá núi xa trưng bày cùng bonsai tùng Ezo và chậu dương xỉ. Cách sắp xếp ba vật thể tạo thành một tam giác bất đối xứng cân bằng, rất hài hòa
Trong những căn phòng mang phong cách phương Tây, có thể bố trí khu vực trưng bày trên kệ hoặc bàn đặt nơi góc phòng. Thông thường, vị trí này cao ít nhất 60 cm so với sàn. Tường nền trơn màu trắng ngà hoặc be là hiệu quả nhất, nhưng cũng có thể dùng rèm hoặc bình phong màu trắng ngà, be, xám, vàng hoặc bạc, miễn là không có họa tiết. Nguồn sáng nên từ phía trên và phía trước, tránh tạo bóng đổ.
Bàn và các loại giá trưng bày
Những chiếc bàn đẹp nhất thường làm từ gỗ quý như teak, gụ, hồng mộc, được đánh bóng, với chân bàn thẳng hoặc cong nhẹ. Chiều cao bàn phụ thuộc vào hình dáng và tỷ lệ của tác phẩm:
- Đá Núi và Thác, hoặc các tác phẩm có xu hướng thẳng đứng, thường hợp với bàn trung hoặc cao.
- Đá Cao nguyên, Đá Sườn dốc, hoặc những vật thể có xu hướng chéo (chẳng hạn bonsai dáng nghiêng), hợp với bàn thấp hoặc trung bình.
- Đá Bờ biển, Đá Đảo, Đá Vũng nước, và các tác phẩm có xu hướng nằm ngang, thường đẹp nhất khi đặt trên bàn thấp.
Đá núi xa được trưng bày cùng một bức họa treo trong tokonoma. Việc đặt suiseki ngay chính giữa tokonoma tạo nên bầu không khí trang trọng
Các loại giá đỡ khác nhau dùng để trưng bày suiseki và các tác phẩm nghệ thuật khác
Nguyên tắc chung là bàn hiếm khi cao quá một rưỡi lần chiều cao của vật phẩm. Tuy nhiên, để đảm bảo ổn định, suiseki quá cao thường được đặt trên bàn thấp.
Hình dáng của bàn: hình bầu dục, hình chữ nhật, hoặc bất quy tắc thì nên có sự liên kết chặt chẽ với hình dáng của vật phẩm nghệ thuật và khay đựng. Tương tự, sức mạnh thị giác của bàn, được xác định bởi độ nặng thị giác và mức độ phức tạp trong thiết kế, cần hài hòa với sức mạnh thị giác của vật phẩm.
Ví dụ, một vật phẩm nặng và thô ráp, chẳng hạn đá Núi cận cảnh, đặt trong khay hình chữ nhật dày, có thể phù hợp hơn khi đặt trên một chiếc bàn hình chữ nhật có sức mạnh thị giác tương xứng. Nguyên tắc là: vật phẩm nghệ thuật càng có sức hút thị giác mạnh, thì bàn càng cần có cảm giác nặng, với gỗ và chân bàn dày hơn.
Trong mọi trường hợp, nên để khoảng cách 5–10 cm giữa khay đựng và mép bàn. Để bảo vệ bề mặt bàn, người ta thường đặt một tấm kính, tấm nhựa trong, hoặc một lớp đệm, chiếu, hoặc vải trung tính giữa khay và bàn.
Một viên đá Núi vững chắc đặt trên bàn chữ nhật kiên cố
Ngoài bàn, các nhà sưu tập còn sử dụng nhiều loại giá đỡ khác để trưng bày suiseki, bao gồm gốc cây đã được đánh bóng (với mặt phẳng và rễ xoắn làm chân), ván chữ nhật (sơn mài hoặc gỗ khô lâu năm), phiến đá, bè làm bằng tre hoặc sậy (buộc bằng dây raffia hoặc dây gai), và những tấm ván gỗ tự nhiên hoặc điêu khắc từ gốc cây hoặc gỗ trôi được đánh bóng. Một số nhà sưu tập ưa chuộng sự giản dị của một tấm gỗ anh đào, thông, hoặc lãnh sam dày 1–2 cm, đã được đốt nhẹ bằng đèn khò, rửa sạch, chà bằng bàn chải sắt, rồi phủ sơn bóng trong suốt. Tuy nhiên, giá đỡ không bao giờ được lấn át suiseki hoặc khay đựng của nó; suiseki luôn giữ vị trí ưu tiên so với giá đỡ.
Trưng bày suiseki và tác phẩm nhỏ
Những suiseki mini và các vật phẩm nghệ thuật cao dưới 3 inch cần giá đỡ đặc biệt. Chúng thường được sắp xếp thành nhóm và đặt trên giá có kệ nhiều tầng hoặc so le. Vị trí các vật phẩm trên mỗi tầng phải phù hợp với vị trí trong môi trường tự nhiên. Vì vậy, đá Hồ nước, Đảo, Ven biển, Bờ và đá Nhà tranh, cũng như bonsai thuộc vùng đồng bằng và chậu cây cỏ, thường được đặt ở tầng dưới; trong khi đá Núi xa và bonsai thường mọc ở vùng cao thì được đặt ở tầng trên.
Những lựa chọn giá đỡ chưa phù hợp
(a) Suiseki bị lấn át bởi chiếc bàn nặng nề, cầu kỳ. Một chiếc bàn đơn giản, chắc chắn, cao bằng 1 phần 3 chiếc bàn hiện tại sẽ tinh tế hơn.
(b) Cùng suiseki đó, trong trường hợp này lại bị lấn át bởi một tấm ván dày làm từ gốc cây đánh bóng. Một tấm ván chỉ bằng 1 phần 3 độ dày sẽ hài hòa hơn
Nhìn chung, trưng bày Suiseki là một nghệ thuật của sự cân bằng và tinh tế, nơi từng vật phẩm, từng khoảng trống đều mang ý nghĩa. Từ tokonoma truyền thống đến kệ gỗ phương Tây, từ bàn quý được chạm trổ đến những giá đỡ mộc mạc, tất cả đều hướng đến mục đích duy nhất: tôn vinh linh hồn của Suiseki, để mỗi viên đá có thể kể trọn vẹn câu chuyện mà thiên nhiên gửi gắm.
Tại Đá Kiểng, chúng tôi không chỉ chia sẻ kiến thức về nghệ thuật Suiseki mà còn mang đến cho bạn những tác phẩm được chọn lọc, cùng gợi ý cách bài trí để làm nổi bật giá trị của từng viên đá. Hãy cùng Đá Kiểng tạo nên những không gian trưng bày đầy ý nghĩa, nơi thiên nhiên và nghệ thuật giao hòa trong từng khoảnh khắc.
